Atlarda Topallık - Laminitis - Arpalama

Atlarda Topallık Hastalığının 10 Önemli İşareti

Öncelikle şunu belirtmek gerekir ki atlarda topallık hastalığını aşma şansı onu erken teşhis etme yeteneğinize bağlıdır.

Veteriner hekimlerin, nalbantların ve at sahiplerinin onlarca yıldır canlarını sıkan eziyet verici bir durumdur.

Tırnak dış duvarını ayak kemiğine bağlayan tabakanın separasyonu (ayrılması) veya işlevsizliği olan laminitis (topallık), atın ayağında kalıcı yapısal değişikliklere neden olarak tekrarlanan hastalık olgularına ve kalıcı topallığa sebep olabilir. Ağır vakalarda toynaktaki ayak kemiği aşağıya doğru döner, hatta tabanı bile deler ve ötenazi yapma kararı alınır. Fakat şunu aklınızda bulundurun: Dikkatli bakıcılar topallığın erken evresinde bunun tespitini yapabilir at iyice kötü duruma gelmeden önce müdahale edilebilir.

Avustralya’daki Queensland Üniversitesi At Hastanesi’nde at tıbbı uzmanı olan Andrew van Eps “Herkes laminitisi topallık sorunu olarak görüyor, ancak atların herhangi bir topallık göstermeden önce mikroskobik seviyede hasar almaya başladığını biliyoruz” diyor.

Bu nedenle, Birleşik Krallık’taki Bedfordshire’da bulunan bir araştırmacı ve nalbant olan Tom Ryan, “Proaktif olarak ileriye doğru düşünmek zorundasınız” diyor.

Bu sinir bozucu tırnak hastalığının sonuçlarının sebep olacağı acıları hala önleme imkanı varken hastalığı erkenden yakalamanıza yardımcı olmak için topallığın 10 önemli belirtisi adlı bir liste hazırladık. Olgu türü ne olursa olsun (destekli uzuv, sistemik inflamatuar yanıt sendromu veya endokrin hastalığına bağlı olan), bu kırmızı bayraklar -topallık belirtisi görülmese bile laminitin (atlarda topallık) ortaya çıktığını gösterebilir. Aşağıdakilerden birini veya birkaçını tespit ederseniz, veterineriniz hekiminizden en kısa zamanda yardım isteyin:

1.Güçlü ve belirgin digital arter (nabız) uyarımı:

Digital arterin (atardamarın), fleksor tendoların ve asıcı ligamentlerin arasındaki oluğun içinden geçtiği atın alt ekstremitesinin (orta phalanx) yan tarafından elinizi aşağıya doğru kaydırın. Arterin devam ettiği topuk ekleminin arka kısmından atardamar uyarımını hissedebilirsiniz. Normalde nabız zayıf olur veya hiç hissedilmez. Ancak topal veya topallığa yatkın atlarda nabız güçlü hatta belirgin şekilde hissedilir. Nabızın güçlü ve belirgin şekilde attığını neye göre belirleyeceğimizi kendi tecrübemizle anlamamız gerekir. Güçlü bir dijital nabız diğer ayak ağrısını da gösterebilir, ancak her iki ayaktaki belirgin dijital nabız atlarda topallık hastalığının sorumlu olduğu önemli bir bulgudur.

2.Toynakların uzun saatler sıcak olması:

Sağlıklı atların tırnakları sıcak olabilir ancak uzun süreli olması normal değildir. Atların toynaklarında periyodik olarak büyük kan akışları yaşanması normaldir. Buda tırnak sıcaklığının yüksek olmasına neden olur. Ancak vücut bu ısıyı düzenler ve dışarısı sıcak olmadıkça en fazla birkaç saat sürer. Başka bir deyişle 32-33 derecelik sıcak bir havada atınız ayakta duruyorken toynakları sıcaksa panik yapacak bir durum yoktur. Endişelenmeniz gereken durum hava sıcaklığının 25 dereceden düşük olduğu zamanlarda tırnakların ardı ardına uzun süreler 33 derece civarında olmasıdır. Bilim adamlarının tespitine göre bu atlarda topallık – laminitis olabileceğinin işaretidir ve artan sıcaklık laminar dokulardaki travmaya yanıt olarak gerçekleşmektedir.

Bazen atlarda topallık çabucak oluşur. Bilim adamları sıcaklık oluştuktan 8-12 saat sonra topallığın gerçekleştiğini söylemektedirler. Ayrıca toynak sıcaklığını parmaklarınızla iyi tespit edemeyeceğinizi düşünüyorsanız herhangi bir medikal donanım mağazasından kızıl ötesi sıcaklık ölçer temin edilmesi önerilmektedir.

3.Çarpık bir tırnak şekli ve / veya toynak üstünde olağandışı halkalar:

Sağlıklı toynağa sahip bir atta tırnak dorsal (ön) kısma doğru daha hızlı, çevresi ise daha yavaş bir şekilde uzar. Tırnak duvarının ön duvarı boyunca pürüzsüz, geniş, eşit aralıklı fakat çevresine doğru biraz daha birbirine yakın büyüme halkaları oluşabilir. Laminitin olduğu durumlarda bu büyüme modeli geçerli değildir çünkü topuklardaki gelişim tırnağın geri kalan kısmından çok daha hızlı olduğundan topuk kısmında daha geniş büyüme halkaları oluşmaktadır. Şu anda topukların laminitte -atlarda topallık-ta neden normalden daha hızlı bir şekilde geliştiği bilinemiyor.

Topallamadan aylar hatta yıllar önce değişen bu yapı tırnak halkalarının yukarı kıvrılmasına ve tırnak duvarının anormal bir şekil almasına sebep oluyor.

Bilim adamları, sıradışı tırnak gelişiminin tüm ağrı bulgularından önce geliştiğini ve anormal toynak kapsülünün pedal kemiği çevreleyen lamina tabakasını travmatize ettiğini bildirmektedir. Laminitik atlarda tırnak duvarı üzerine dikey oluklar kesilmesinin toynak çarpıklığının sebep olduğu ağrıyı azaltması üzerine araştırmalar devam etmektedir. Oluşan boynuzlaşmadan alınanan ufak şerit dorsal laminayı hızla büyüyen topuktan izole ederek korur. Erken aşamada oluk açmak laminayı kapsül bozukluğunun yol açacağı birçok olumsuz etkiden koruyor gibi görünüyor. Fakat bu bulgunun araştıma süreci devam etmektedir. Edinilen tecrübelere göre topallığın erken evresinde oluk açma gerçekleştirilebilirse saatler içinde ağrının giderilebildiği görülmüştür.

4.Artan kalp atış hızı:

Kalp atış hızının çok hassas bir gösterge olmadığı düşünülürdü. Ancak klinik hastalarda (laminitis boyunca) en hassas göstergenin muhtemelen kalp hızında artış olduğu bulundu. Çoğu at dinlenme esnasında dakikada 30-40 kalp atış hızına sahiptir. Bilim adamları laminitik atların, bir gün önceden kalp atış hızlarının yükselme eğiliminde olduğunu belirtti. Kalp hızında dakikadaki 6 birimlik artış atın rahatsız olduğunu gösteren önemli bir belirti olabilir.

Çoğu insan küçük kalp atış hızlarını önemsemedi, aslında atın normal kalp atış hızı biliniyorsa çok yararlı bir uyarı işareti olabilir. Kalp hızı bir steteskop ile, çenenin altındaki arteria maxillaris externa veya fascialis bölgesinden ya da bukağılıktaki digital arterlerden ölçülebilir. Egzersiz, heyecan ve ortam sıcaklığı da kalp atış hızını artırabilir, bu nedenle sonuçları yorumlarken bu etkileri göz önünde bulundurmak gerekir.

5.Çok az veya çok fazla ayak kaldırma:

Bilim adamları kan akışının ve toynak dokularının beslenmesi için hareket ediyor olmaya güveniyor. Ancak bir at bacağından yaralanırsa ve diğer ayağa uzun süre ekstra yük binerse bu durum destekleyici uzuv laminiti denen rahatsızlığa neden olabilir.

Böyle atları yaralı olan ayağından askılı bandaja almayı düşünebilirsiniz. Veteriner hekiminizinde direktifiyle bacak yaralanmaları olan atları hareket etmeleri için ahırdaki duraklardan çıkarmaya çalışabilirsiniz. At hoplasa bile laminitten korunmak için yeterli hareketi üretebiliyor.

Diğer bir yandan ayağını çok sık yukarı kaldıran bir at erken laminit belirtileri gösteriyor olabilir. Atlar normalde ağırlık verdikleri ayaklarını dakikada iki veya üç kez değiştirirler. Laminit oluştuğunda bu değişim sayısınının üç ila beş kat arttığı farkedildi.

Ayaklar yeteri kadar ağrıdığı zaman at duruşunu değiştirmeye başlar ağırlığını kalçalaya doğru kaydırır ve klasik laminit pozisyonunda ön ayaklarını öne doğru uzatır.

6.Belirgin şekilde gerilmiş ve / veya kanayan lamina:

Lamina gerildiğinde tırnak duvarından ayrılmaya başlar. Taban ve toynak duvarının buluştuğu beyaz çizgi boyunca bir boşluk görülür. Bu beyaz çizgi genişlemesi hastalıklı tırnak (seedy toe) olarak bilinir ve bunun belirtilerini bir nalbant ziyareti sırasında laminitisli ayağa yapılan düzeltmeler esnasında görebililrsiniz. Atınızın ayağını kaldırdığınızda beyaz çizgide kan lekeleri fark ederseniz bu nalbant tarafından işlem yapıldığı anlamına gelmez laminalarda kanama olduğu anlamına gelir. Bu da kesin bir laminit belirtisidir.

At sahipleri nalbanta her gittiğinde, onun normal olan ve olmayan şeyleri tespite başladığı sırada -belki gözden kaçırdığı birşeyler olabilir düşüncesiyle- düzenlemeleri kontrol edebilir.

Laminar gerilme aynı zamanda toynak duvarı ile distal falanks (tırnak kemiği) kemiğinin önü arasındaki mesafeyi arttırır. Bu lateral (yanal) radyografide görülebilir. Bu boşluk normalde 18 mm’dir, ancak laminaler gerildikçe artacaktır. Henüz kemikte herhangi bir anormallik olmuyor, sadece 20, 21, hatta bazen 22 mm’ye kadar uzayabiliyor.

7.Kısalmış adımlar:

Laminik bir at topallamadan önce adımını kısaltmaya başlar. Özellikle yürüyüş sırasında dönerken sert yüzeylerde adım değişiklikleri daha belirgindir. Sert bir zeminde atın daire çizerken her iki yön içinde topallayacağı başka koşullar çok değildir. Atınızın yürüyüşteki tipik adım uzunluğunu bilin, böylece bu adımların ne zaman kısaldığını anlarsınız. Ve at yürürken döndüğünde gösterdiği acı belirtilerine dikkat edin; bunlar kulaklarını sabitlemesinden, hareket etmede isteksizliğe kadar değişebilir. Yumuşak zeminde düz bir çizgide iyi yürüyen görünen bir at, bir çemberdeki sert zeminde çok farklı görünebilir.

8.Yükselmiş insülin seviyeleri:

Kan şekerini düzenlemek için vücutta salınan normal bir hormon olan insülin, laminadaki belirli bir büyüme faktörünü (IGF-1) aktive ederek büyümelerine neden olur. Ama lamina tabakasının büyümesi gerekmiyor.

Veteriner hekim tarafından yapılan temel bir insülin değerlendirmesinde ölçü 20 birim veya daha düşük olmalıdır. At 40 yaşınn üzerindeyse laminitis olmadan önce insülinin bu etkisini düşürmeniz gerekir. İnsülin değerinin 20 ila 40 olduğu gri alanda değerlerin çok fazla yükselmesine neden olan mısır şurubu alıp almadığına yönelik oral glukoz testi yapılması gerekir. Sağlıklı atlarda bu seviyeler 60 ila 90 dakika içinde normale dönmelidir. İnsüline dirençli atlarda çok daha uzun süre yüksek kalırlar.

Atınız zaten bir laminit sorunu yaşıyor ise insülin direncini ölçmek için belirtilerin geçmesini beklemek önemlidir.

Atların şeker açısından zengin meralarda beslenmesi sonucu insülinin neden olduğu topallıkların yoğunluğu tahmin edilmektedir. Buna rağmen, zengin bahar meraları tüm atları etkilemez sadece genetik olarak insülin direncine eğilimli olanları etkiler. Bu hayvanların insülin seviyelerini düşürmek için düşük şekerli diyetlere ve bol miktarda egzersize ihtiyaç duyulmaktadır.

9.Obesite

Obez bir atın insülin direncine sahip olması kuvvetle muhtemeldir. Obez atların ayaklarıda daha fazla yük taşır bu da toynak şeklindeki mekanik değişikliklere neden olur. Bilim adamları fiziksel ağırlığın toynakların anormal şekilde büyümesine neden olabileceğini söylüyor.

Aşırı kilo nalbantlarada çelişkili mesajlar verebilir. Birçok nalbant atın kilolu olmasından dolayı tırnaklarının yıpranmış olduğunu düşünür. Aslında ilk başta lamina tabakasının gerilmesinden dolayı atın tırnağı hasar görüyor fakat yıpranmaktan değil. Akılda bulundurulmalıdır ki fazla kilo tırnakların iyice hasar görmesini hızlandırır.

Her şeyden önce, atınızın şişman olup olmadığını anlamak önemlidir. At sahipleri genellikle atlarının ne kadar fazla kilolu olduklarını görmezden geliyorlar ve aşırı beslenmelerini önememiyorlar. Ve ikincisi, atın kalori alımını azaltın ve egzersizini artırın.

10.İshal, enfeksiyon veya enflamatuar yanıt:

Sistemik inflamatuar yanıtlar laminitisi tetikleyebilir. At yüksek ateş ve ishal geliştiriyorsa, o zaman tırnak tabakasında laminit vardır ve bunu düşünmek için proaktif olmalısınız. Böyle atlar inflamatuar yanıta bağlı olarak ayakta oluşan enzim reaksiyonları sebebiyle tabakanın büyük yıkımları ile yakından ilişkilidir.

Bu tür vakalarda atın ayaklarını buzla doldurmak laminiti uzak tutmanın iyi bir yoludur. Atın bacaklarını dizlerine kadar olan seviyede en fazla 5 derecede tutmak için bir veteriner hekim ile çalışabilirsiniz. Bunu yapmak için klinik laminit belirtileri görünene kadar beklerseniz, hasarı önlemek için genellikle çok geç kalırsınız.

Bu yazımızda ilginizi çekebilir: Kilolu Kedi Nasıl Zayıflatılır ?

Kaynak